Nie zrozumiemy formularza mszalnego, jeżeli nie uprzytomnimy sobie całego układu Mszy świętej. Nie wdając się teraz w szersze rozpatrywania poszczególnych części Mszy świętej, podamy tylko to, co jest najważniejsze, by zrozumieć formularz mszalny.
Introit
W dawniejszych czasach wierni przybywali do kościoła, gdzie miała odbyć się bezkrwawa Ofiara, w procesji, podczas której śpiewano psalm. Dziś reszta tego psalmu ostała się w części, nazwanej Introltus Należy Więc Introit wziąć jako śpiew wstępny, mający na celu nastrojenie wiernych w duchu danej uroczystości.
Gloria
Kyrie jest jakoby błagalnym pukaniem do bram kościelnych. A kiedy te się otwierają, widząc Majestat Boży, witamy Boga hymnem pochwalnym Gloria.
Kolekta
Zjednawszy sobie łaskawość Boga przez Gloria, odważamy się przedstawić Mu naszą prośbę w Kolekcie.
Lekcja
Dotąd myśmy mówili do Boga, a On słuchał, teraz Bóg zaczyna mówić, a my słuchamy. W L e k c j i Bóg przemawia przez proroków albo apostołów, najczęściej przez św. Pawła.
Graduał
Po tej pierwszej (nauce śpiewamy Graduał, który jest jakby oddźwiękiem Lekcji. Zanim usłyszymy drugę naukę, przygotowujemy się do niej pieśnią Alleluja, afbo Traktusem, albo nadto Sekwencją.
Ewangelia
Po czym następuje Ewangelia, w której przemawia sam Pan Jezus.
Kazanie
Wreszcie w Kazaniu przemawia Bóg przez Kościół święty.
Kredo
Na nauki Boże odpowidamy: Kredo (werzę), To wyznanie wiary upoważnia nas do przejścia niejako z przedsionka do właściwego przybytku Bożego, gdzie ma się odbyć bezkrwawa Ofiara. Dotąd było przygotowanie do istotnych części Mszy św. Dotąd była t. zw. „P r z e d m s z a”.
Ofiarowanie (darów przeniesionych)
Po takim przygotowaniu wewnętrznym Idziemy teraz do ołtarza złożyć nasze dary. W dawniejszych czasach lud składał rozmaite ofiary, jak chleb, wino, miód, wosk, oliwę, owoce, wełnę, srebro i złoto. W tych to darach człowiek sam się Bogu zaofiarował. Podczas tego pochodu ofiaryjnego śpiewano odpowiedni psalm, którego pozostałością, bardzo krótką, jest Offertorium (Ofiarowanie).
Sekreta
Kapłan wydzielił z tych darów ofiarnych chleb i wino jako dary eucharystyczne, i obmywszy ręce, odmówił nad nimi modlitwę, nazwaną Sekretą, Tę część zaofiarowania naszych darów nazywamy Ofiarowaniem. Jest to pierwsza istotna, główna część Mszy św.
Przemienienie (tych darów)
W drugiej części, w Kanonie, Bóg przyjmuje nasze dary przebóstwia je w Jezusa, a my zaraz ofiarujemy Bogu samego już Jezusa w przemienionych darach. W tej części lud trwa w skupieniu i swiętym milczeniu.
Komunia św.
W trzeciej części od Pater noster, t. zw. Komunii św., Bóg oddaje nam nasze dary, ale już przebóstwione, za to, żeśmy oddali Mu największy hołd. Procesjonalnie zbliżamy się do Komunii św.
„Komunia”
Podczas tej procesji znowu śpiewamy pieśń, nazwaną „Komunią”, resztkę dawniejszego psalmu.
„Pokomunia”
W końcu zanosimy jeszcze jedną, modlitwę dziękczynną za Mszę św. i Komunię św., zwaną: Pokomunią. Przez przyjęcie Komunii św. my sami przebóstwiamy się, i wtedy kapłan mówi do nas: I t e m i s s a e s t. To wezwanie może uchodzić za hasło Akcji katolickiej, bo sens jego jest: Teraz, wy ludzie przebóstwieni, idźcie i działajcie w życiu waszym dla Jezusa!
Aby zrozumieć ducha modlitw mszalnych, trzeba każdą część umieścić na właściwym miejscu, czy należy do wstępnej części, czy do głównej. Nadto trzeba zrozumieć jej charakter, a więc pamiętać należy, że śpiewami są: Introit, Graduał, Alleluja, (Traktus, Sekwencja), Offertorium i „Komunia”, że modlitwami są: Kolekta, Sekreta, Pokomunia, że naukami są: Lekcja i Ewangelia.Wskazane jest, aby każdy, który chce prawdziwie liturgicznie brać udział we Mszy świętej, przed każdą niedzielą przeczytał uważnie z mszalika tekst danej Mszy niedzielnej przy pomocy poniższych rozważań.
Ks. Dr Wł. Śpikowski
Tekst pochodzi z miesięcznika Msza Święta, nr 1, styczeń 1937